De Polyvagaal Theorie van Dr. Stephen Porges

Stephen Porges, een Amerikaanse psychiater die sinds de jaren ’60 neurobiologisch onderzoek doet, ontwikkelde de Polyvagaal theorie, ook wel de “wetenschap van veiligheid” genoemd.

De theorie biedt een neuro-biologische verklaring hoe wij mensen en zoogdieren ons veilig kunnen voelen en verbinden met andere mensen én ook snel kunnen verdedigen. Dat doen we middels ons autonome, onbewuste zenuwstelsel (AZS) die voortdurend risico’s inschat en zo onze veiligheid bewaakt.

Het autonome zenuwstelsel is het fundament waarop onze ervaring van het leven rust: hoe we ons door de wereld bewegen (toenadering zoeken, ons afwenden, verbindingen aangaan, ons isoleren) wordt aangestuurd door het autonome (=automatische) zenuwstelsel.
Het is een cruciaal systeem: hier hebben we als mensen onze overleving aan te danken. Het zenuwstelsel is ons persoonlijk beveiligings-systeem, wakend om de vraag te beantwoorden: is het veilig? Dit gebeurt ver buiten het bereik van onze bewuste controle.
De taak van het autonome zenuwstelsel is ervoor te zorgen dat we overleven op momenten van gevaar en opbloeien in momenten van veiligheid.

• Om te overleven moeten we bedreigingen kunnen herkennen en moet er een overlevingsrespons worden geactiveerd.
• Voor opbloeien is het tegenovergestelde nodig: het afremmen van een overlevingsrespons zodat sociale betrokkenheid (contact maken, afstemmen, leren) mogelijk wordt.

Stephen Porges onderscheidt drie toestanden die gekoppeld zijn aan drie verschillende circuits van zenuwbanen in het lichaam:

1. het ventrale circuit van veiligheid en rust, en in contact zijn met jezelf en de ander,
   waarin verbinding, leren, groei, en alle regulerende taken goed uitgevoerd kunnen worden.
2. het sympathische circuit: als we in de overlevingsstand van fight of flight komen (actie!)
3. het dorsale circuit: als alles te veel is en we in een toestand van freeze, dissociatie of verstarring belanden.

Via deze drie systemen reageert het autonome zenuwstelsel op prikkels uit de omgeving en sensaties in het lichaam, ‘ten dienste van de overleving’.

We gaan onbewust en automatisch heen en weer tussen deze 3 systemen, om een evenwicht te vinden tussen bescherming en verbinding. Bij mensen met een gezonde fysieke, emotionele en mentale veerkracht is er na een fight / flight of freeze reactie een automatische terugkeer naar rust, veiligheid en menselijk contact (het ventrale circuit).
Als deze drie systemen goed samenwerken, ervaren we welbevinden. En hoe veiliger je je voelt, hoe makkelijker je heen en weer kunt bewegen tussen de 3 toestanden.

Maar bij mensen die een trauma hebben doorgemaakt is deze werking ontregeld en is de terugkeer naar rust en ontspanning minder flexibel.
Het lichaam raakt dan in een staat van permanente onveiligheid en waakzaamheid, waarin men steeds alert en gespannen is, en gevoelig voor geluid en andere prikkels in de wereld.

Het goede nieuws is: Als door pijnlijke ervaringen ons autonoom zenuwstelsel zijn veerkracht is verloren (om flexibel heen en weer te gaan tussen de verschillende circuits) kunnen ervaringen in het heden het ook weer herstellen en omvormen. We kunnen doelbewust invloed uitoefenen op het zenuwstelsel:

1. door SSP
2. door co-regulatie, waarbij we onze autonome toestanden op elkaar (met een veilig ander / dierbare) afstemmen, in (relatie)therapie.